In Egmond aan den Hoef hebben wij, in opdracht van BOEi, Hoeve Overslot mogen restaureren. Het complex beslaat Slotweg 42 en 44, een Rijksmonument met de oorsprong in het prille begin van de zeventiende eeuw. De toenmalige eigenaar was een veelzijdig man. Hij was burgemeester, kerkmeester, leenman en... meester-timmerman. Uitgebreid bouwhistorisch onderzoek brengt via notariële akten de achtereenvolgende eigenaars aan het licht. De bouwsporen vertellen ons een eeuwenoud verhaal.
Slotweg 42, het vroegere edelmanshuis 'Overcasteel', en nummer 44 bleven door de tijd met elkaar verbonden. De percelen werden door overerving gesplitst, weer samengevoegd, opnieuw verdeeld en weer verkocht aan de naaste buur. Laatste bewoner van statuur was een papierfabrikant van internationale faam. Let wel, in de tijd dat het papier nog geschept werd op molenkracht. Verval in de Franse tijd, rond 1800, noodzaakte de erven andere bestaansmiddelen te zoeken. De voormalige representatieve woonhuizen werden verbouwd tot veeboerderij. Met name nummer 42 werd bestemd als hooihuis en stal. Bouwelementen uit de papiermolen werden hier hergebruikt, waarmee bewezen is dat circulariteit allang bestaat in de bouw.
Slotweg 44 bleef waarschijnlijk de woonfunctie behouden. Vermoedelijk werd later in de 19e eeuw de zijvleugel verder uitgebouwd, met daarachter een extra hooihuis. Dit werd Hoeve Overslot. In 1968 is het pand opgenomen in het register van Rijksmonumenten.
Eigenaar gemeente Bergen legde het complex in de deskundige handen van BOEi, een maatschappelijke onderneming die zich zonder winstoogmerk richt op herbestemming van cultureel erfgoed. Eerdere ervaringen met Pronk Bouw leidden tot samenwerking, waarin zowel projectleiding als werkplaats en vaklieden zich vastbeten.
De restauratie van het Slotkwartier was, zoals bij vrijwel elk project van deze omvang, een langdurig proces. Bouwhistorisch onderzoek bracht oude functionaliteiten aan het licht, terwijl nieuwe gebruikers popelden om zich in het Rijksmonument te vestigen. Tot in de twintigste eeuw werd geboerd in het ooit als edelmanshuis bestemde 'Overcasteel'.
Het vee stond op stal naast het gemetselde hooihuis. Dit meest rechtse bouwdeel, bezien met de rug naar de kasteelruïne, laat indrukwekkende bouwsporen zien. Balken en spanten schetsen ieder een eigen tijdsbeeld. De momenteel als ontspanningsruimte gebruikte schuur werd door onze metselaars fysiek gescheiden van het stalgedeelte.
Zuinig zijn op wat er is, zonder een nieuwe gebruiksfunctie in de weg te zitten. Als er echter iets een uitdaging vormt dan is het een eeuwenoud gebouw waar tot voor relatief kort nog dieren op stal stonden. Koegangen en melkplekken, gierputten en ijzeren ringen bleven bewaard. Kerven in de balken duidden de standplaats van een dier, waardoor het precies voldoende ruimte kreeg om te liggen, eten en gemolken te worden. Zoveel als mogelijk is dit beeld in stand gehouden, met houten planken over de goten. De walen (bakstenen) op de vloer versterken het historisch besef. De halfronde stalramen aan de straatzijde brengen meer sfeer dan lichtinval. In de zuidgevel zijn rechthoekige vensters en hoge dakramen in het dakvlak geplaatst. Door een vide beschikt de begane grond over voldoende daglicht én schittert als bijkomend voordeel een deel van de draagconstructie. Ook dit hout draagt de sporen van eeuwenlang vertimmeren, de ene keer professioneler dan de andere poging. Een van de balken bleek op z'n kop geschoord waardoor het gewicht niet leunde, maar hing. Die hebben we terug op sterkte gebracht.
De doorgang van de stal naar het voormalige woonhuis is open, net als van de zolder naar de verdieping. Boven is een toiletgroep gesitueerd, modern comfort in de historische setting van wagenschot en zichtbare sparren. Besloten werd om de kozijnen met roedeverdeling te laten bestaan, aan de binnenzijde is een extra draaivenster gemonteerd. Een procedé dat wij elders in het pand ook hebben toegepast. Beneden zijn veel historische elementen verdwenen, behalve de betegelde schouw. Het tegeltableau is in een eerdere fase tevoorschijn gekomen vanaf een ambtelijke bergzolder. Dat de guirlandes niet overal dezelfde kleur of zelfs tekening hebben is het bewijs van een flinke zoektocht.
De aangrenzende voormalige burgemeesterswoning heeft een hoge architectuur-historische waarde, als voorbeeld van een representatief woonhuis voor een dorpsburgemeester uit de 17e eeuw en voor de regionale elite in de 18e eeuw. De stijlkamers worden momenteel wel gebruikt, niet bewoond. Dat geldt ook voor de zuidelijke vleugel. Deze vergroting van het woonhuis wordt gedateerd op het midden van de zeventiende eeuw. Naar de reden en gebruik van deze uitbreiding kunnen wij slechts gissen. De bouwsporen verraden doorgangen en raampartijen, als een historische leidraad.
Ook hier hebben wij alle kozijnen zoveel mogelijk intact gelaten en verduurzaamd door het plaatsen van maatwerk voorzet-draairamen. De schuiframen met roedeverdeling zijn weer gangbaar gemaakt, in de burgemeesterswoning conform het 'oude' systeem, met tegengewicht.
Aan de buitenzijde is het metselwerk waar nodig gerestaureerd, ook weer volgens de ladder die bepaalt wanneer geconserveerd, gerepareerd of vervangen mag worden. Een ingemetseld balkeinde in de oostgevel blijft een beetje een mirakel. Wat stond hier? Waar diende het voor? We weten het niet.
Dat we pas in de laatste vijftig jaar zuinig zijn op ons cultureel erfgoed was pas goed terug te zien aan de tuinzijde van het complex. Een stenen uitbouw in de oksel van het gebouw ontsierde het geheel, maar werd ooit noodzakelijk geacht. Dit is gesloopt, waardoor oude sporen zichtbaar werden en nieuw spoor werd achtergelaten. Een glazen corridor verbindt nu beneden de woning met de zijvleugel. De in het complex gevonden binnendeuren werden hergebruikt, waarbij het soms gissen was naar de oorspronkelijke plek. Op de verdieping is een oude wand met verf- en behangresten in het zicht gehouden. Misschien wat tegennatuurlijk voor hedendaagse timmerlieden, maar pure logica voor een restauratie timmerman...
Buiten alle constructieve reparaties aan de goten en gevels brachten onze metselaars ook de zogenoemde ossenogen in het zicht. Boerenvlechtwerk, een manier om een perfect rechte helling te maken, krijgt eveneens de aandacht die het ambacht verdient.
Onderwijl timmerden onze ambachtslieden binnen verder aan de voormalige stallen, in zorgvuldig overleg met BOEi. Want hier was weliswaar een minder hoge cultuurhistorische waarde aan toegekend, ook hier diende de balans tussen comfort, duurzaamheid en authenticiteit bewaakt te worden.
